Brak zapłaty za fakturę a oszustwo w Polsce

W działalności gospodarczej często zdarzają się przypadki, gdy jedna ze stron umowy nie spełnia swoich zobowiązań, na przykład nieopłacając faktury lub nie realizując usługi po uregulowaniu proformy przez drugą stronę. Powstaje więc pytanie, czy wobec nieuczciwego kontrahenta, który nie przestrzega warunków umowy, można wysunąć zarzut oszustwa.

Przestępstwo oszustwa w Polsce zostało zdefiniowane przez ustawodawcę w art. 286  Kodeksu karnego tj. przestępstwa oszustwa. Zgodnie z tym przepisem „Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Tej samej karze podlega, kto żąda korzyści majątkowej w zamian za zwrot bezprawnie zabranej rzeczy. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.”.

Przedmiotem ochrony przestępstwa oszustwa określonego w art. 286 jest mienie. Brak zapłaty za fakturę wtedy może realizować znamiona oszustwa, gdy doszło do wprowadzenia pokrzywdzonego w błąd, co skutkowało następnie niekorzystnym rozporządzeniem majątkowym.

W doktrynie powszechnie przyjmuje się, że w ramach komentowanego przepisu chroniona jest również uczciwość obrotu majątkowego oraz wolność od oszukańczych zabiegów w zakresie rozporządzania mieniem.

Warto zwrócić w tym miejscu uwagę na tezę wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 9 marca 2016 r. (sygn. akt II AKa 41/16), wskazując, że „zawarcie zobowiązania z umowy wzajemnej, z której jeden z kontrahentów uzyskuje świadczenie, jednak od początku nie ma szans ani zamiaru spełnić w umówionym terminie świadczenia wzajemnego lub zamierza odłożyć je na czas bliżej nieokreślony, jest działaniem oszukańczym, penalizowanym przez przepis art. 286 § 1 KK”.

Uwagę należy zwrócić na zapatrywanie wyrażone przez Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 20 kwietnia 2000 r. (sygn. akt II AKa 71/00), zgodnie z którym „można zgodzić się z założeniem, że kontrahent w transakcji dwustronnej nie ma obowiązku ujawniania sytuacji materialnej swojej firmy, niemniej jednak tylko wówczas nie będzie to miało charakteru wprowadzenia w błąd w rozumieniu przepisu art. 286 § 1 k.k., gdy podmiot taki przy zachowaniu reguł kupieckich, którym druga ze stron umowy ma prawo ufać, będzie miał faktyczną możliwość realizacji przyjętego na siebie umownie zobowiązania w dacie jego powstania, bez świadomego powodowania szkody w majątku wierzyciela. W przeciwnym razie tworzenie fikcji poprzez zatajenie faktycznego stanu finansowego firmy jest kreowaniem mylnego wyobrażenia o możliwościach spłaty zadłużenia w umówionym terminie.

W podobnym tonie wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 17 marca 2016 r. (sygn. akt II AKa 39/16), w którym Sąd ten stwierdził, że świadome niedotrzymanie terminu płatności stanowi wprowadzenie w błąd w rozumieniu art. 286 § 1 KK, ponieważ gdyby pokrzywdzony znał rzeczywisty zamiar sprawcy tj. nie uiszczenia należności za towar (usługę), to do tego rozporządzenia niewątpliwie by nie doszło, skoro miało ono dla niego wymiar wyłącznie niekorzystny.

Dla przypisania winy za popełnienie przestępstwa z art. 286 § 1 KK niezbędnym jest wykazanie, że od samego początku sprawca miał zamiar doprowadzić pokrzywdzonego do niekorzystnego rozporządzenia mieniem (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 24 sierpnia 2016 r., sygn. akt II AKa 195/16).  Przy ustalaniu zamiaru sprawcy oszustwa, nieprzyznającego się do popełnienia czynu, należy brać pod uwagę okoliczności, na podstawie których można byłoby wyprowadzić wnioski dotyczące realności wypełnienia obietnic złożonych przez sprawcę (zobowiązań) osobie rozporządzającej mieniem, a w szczególności: jego możliwości finansowych (zwłaszcza brak środków płatniczych); skalę zobowiązań; długotrwale trudności w wykonywaniu bieżących zobowiązań (zobacz: wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 22 lutego 2018 r. o sygn. akt II AKa 22/18, LEX nr 2504707).

Jeśli kontrahent z nie płaci faktury i unika kontaktu, zalecane jest podjęcie następujących działań:

1. E-mailowe ponaglenie

Pierwszy etap polubownego rozwiązania sytuacji to wysłanego kontrahentowi przypomnienia o zaległej płatności, najlepiej e-mailem albo za pośrednictwem SMS. Dzięki temu, w przypadku braku osiągnięcia porozumienia, pozostanie dowód, który można potem przedstawić sądowi. Z tej przyczyny nie są zalecane wyłącznie telefoniczne wezwania do zapłaty. Warto w  e-mailu określić nowy i ostateczny termin zapłaty oraz wskazać ewentualne konsekwencje, np. naliczanie odsetek oraz rekompensaty za opóźniania w transakcjach handlowych.

Jeśli pomimo e-mailowego wezwania kontrahent nadal milczy, warto rozważyć wstąpienie adwokata do takiej sprawy.

2. Postępowanie sądowe

Jeżeli windykacja na poziomie kancelarii adwokackiej nie przyniesie efektu, rozważ skierowanie sprawy do sądu. Warto w tym miejscu wspomnieć, że w Polsce istnieje elektroniczny sąd, który bardzo szybko rozstrzyga takie sprawy, a jakie prowadzenie sprawy przed sądem elektronicznym obniża także koszty postępowania.

Pomoc adwokata na tym etapie będzie obejmowała sporządzenie profesjonalnego pozwu o zapłatę w sądzie właściwym dla siedziby kontrahenta lub miejsca realizacji umowy.

W sprawach oczywistych, możliwe jest wnioskowanie o wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym lub upominawczym. To szybka procedura, dzięki której sąd może nakazać dłużnikowi zapłatę bez pełnego procesu.

3. Egzekucja komornicza

Po uzyskaniu wyroku lub nakazu zapłaty wydanego przez sąd, jeśli kontrahent nadal nie płaci, możliwie jest skierowanie sprawy do komornika sądowego. Komornik zajmie majątek dłużnika, np. konto bankowe, ruchomości, nieruchomości, w celu wyegzekwowania należności tj. zaległej faktury, powiększonej o poniesione koszty sądowe i zastępstwa adwokata.

4. Złożenie zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa 

Jeśli istnieją podstawy, by podejrzewać, że kontrahent celowo unika płatności i działa z zamiarem oszustwa (np. zawarł umowę bez intencji jej realizacji, regularnie unika spłaty zobowiązań, wprowadzał w błąd co do swojej sytuacji finansowej), możesz złożyć zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa oszustwa (art. 286 Kodeksu karnego). Zawiadomienie składa się do prokuratury lub na policję. Jeśli zostanie wszczęte postępowanie karne, może to wywrzeć presję na dłużnika i doprowadzić do spłaty zobowiązania.

5. Rozważenie przeprowadzenia mediacji lub zawarcia ugody

W niektórych przypadkach, gdy zależy Ci na utrzymaniu relacji biznesowych, warto rozważyć mediację. Można wówczas spróbować zawrzeć ugodę, na przykład rozkładając płatność na raty. Trzeba jednak pamiętać, że istotą ugody jest to, że obie strony rezygnują częściowo ze swoich praw. Może to oznaczać, że ostatecznie uzyskasz mniej pieniędzy, ale z drugiej strony może to być opłacalne w przypadku uzyskania informacji, iż kontrahent jest niewypłacalny i stoi u progu ogłoszenia upadłości.

6. Monitorowanie kontrahentów przed wstąpieniem we współpracę

Na przyszłość warto sprawdzać kontrahentów, np. poprzez raporty gospodarcze (w tym ogłoszenia publikowane w Monitorze Sądowym i Gospodarczym) lub Krajowy Rejestr Długów, co pozwoli uniknąć problemów z wypłacalnością kontrahenta. Ważnym źródłem informacji przed podjęciem współpracy z firmą są także: rządowy wykaz podmiotów zarejestrowanych jako podatnicy VAT, niezarejestrowanych oraz wykreślonych i przywróconych do rejestru VAT (tzw. Biała Lista Podatników), jak również zmiany wprowadzane w strukturach przedsiębiorstwa, widoczne w rejestrach spółek i ewidencji gospodarczych.

7. Szybkie uruchomienie procedur i zatrudnienie adwokata

Czas ma kluczowe znaczenie w sprawach dotyczących niezapłaconych faktur lub nie wykonania usługi. Im szybciej zostaną rozpoczęte działania i uruchomione procedury prawne, tym większe szanse na skuteczne odzyskanie należności, zwłaszcza jeśli dłużnik celowo unika płatności lub znajduje się w trudnej sytuacji finansowej. Zatrudnienie adwokata, który specjalizuje się w dochodzeniu roszczeń przeciwko nieuczciwym firmom, pozwoli na profesjonalne prowadzenie sprawy oraz podjęcie odpowiednich kroków prawnych (wezwania do zapłaty, skierowanie sprawy do sądu, monitorowanie majątku dłużnika). Adwokat z Wrocławia może też przyspieszyć postępowania, uniknąć błędów formalnych oraz skutecznie negocjować z dłużnikiem, co znacząco zwiększa szanse na szybkie zaspokojenie roszczeń.W przypadku powierzenia prowadzenia sprawy Kancelarii Adwokackiej SOS Legal, sporządzany jest pełny raport o kontrahencie.

adw. dr Joanna Susło

E-mail: [email protected]

Tel. WhatsApp 24/7: + 48 668 841 990

SOS-Legal-Law-Firm

nieuczciwy kontrahent, nieopłacona faktura, opłacona proforma a oszustwo, art. 286 Kodeksu Karnego, przestępstwo oszustwa, zatajenie stanu finansowego, wprowadzenie w błąd, termin płatności, zawiadomienie o przestępstwie, mediacja i ugoda a oszustwo, monitoring kontrahentów, Biała Lista Podatników, raport gospodarczy, adwokat Wrocław, SOS Legal, upadłość, dłużnik